Wabi Sabi
Herken je dat gevoel? Je wandelt ergens in de natuur en een steen trekt jouw aandacht. Het is misschien niet de mooiste steen. Of niet de meest opvallende. En toch is net die ene steen als het ware een magneet die jouw stalen blik vangt. Misschien omwille van de perfecte oneffenheden erin, ruw gepolijst door de natuur. Of door de kleur of vorm die in symboliek die grote onbewuste massa in jou beroert. Rationeel kan je deze vragen niet beantwoorden. Gevoelsmatig wordt het vanaf dat moment jouw steen. De steen raakt jouw Zijn.
Een gelijkaardig gevoel heb ik ook bij het zien van een versleten T-shirt die mijn drie bevallingen doorstond. Of bij het wassen van de decennialang beminde knuffels van onze kids. Om ze daarna weer liefdevol op hun vaste stekje in ieders bed te leggen. Zo van die dingen die we blijven bewaren ondanks hun metamorfoses. Of dankzij die veranderingen omdat net daarin een melancholische pracht schuilt.
In Japan is hier een woord voor: Wabi Sabi. De schoonheid door het verstrijken van de tijd (Sabi) terugzien in eenvoudige en sobere dingen (Wabi). De kracht van vergankelijkheid en van imperfectie. Deze levenskunst proberen de Japanners te omschrijven als ‘a way of seeing’. Terwijl ze er tegelijk aan toevoegen dat als je deze filosofie probeert te vatten in woorden, je het ongrijpbare ervan oneer aandoet.
Net daarom slagen veel Japanse kunstenaars erin om doorheen hun kunst – eerder dan in woorden - deze levenshouding vorm te geven. Zo ook Takashi Amano, landschapsfotograaf, regenwoudfanaat en grootmeester van het aquascapen. Zijn tentoonstelling ‘Florestas Submersas’ (Forests Underwater) bezocht ik deze zomer samen met mijn gezin in het onderwatermuseum Oceanário de Lisboa.
‘s Werelds grootste natuuraquarium van 40 meter lang, 2,5 meter diep, 1,5 meter hoog, 160.000 liter water, 10.000 vissen (40 soorten), 46 verschillende soorten planten. Samen met Amano door 40 Japanse vrijwilligers Zensgewijs opgebouwd.
Hoe indrukwekkend gigantisch dit aquarium ook, wat des te meer raakt bij het zien ervan is de kunstzinnige eenvoud waarmee de rijkelijke diversiteit van de tropische onderwaterwouden wordt geëtaleerd. En net in deze paradoxale aanschouwelijkheid luidt Amano's alarmklok. Want ondanks de levensnoodzaak van deze wouden, is het een van de meest bedreigde gebieden op onze planeet. Vergankelijkheid is mooi, Wabi Sabi. Maar als de voorbijgaande aard van onze natuur geforceerd wordt door de vervuilende mensheid, verliest dit elke essentiële relevantie.
Met een magische combinatie van kunst en natuur wou Amano een authentieke onderwaterwereld creëren. En tonen hoe die – vrij van enige menselijke inmenging – na het verstrijken van meer dan honderd jaar nog steeds magistraal bloeit en groeit in haar onvolmaaktheid. Het werd zijn laatste meesterstuk. Net nadat de tentoonstelling werd geopend, confronteerde kanker hem met zijn eigen tijdelijkheid.
En terwijl ik deze tekst schrijf, speelt op de achtergrond de muziek van deze exhibitie, speciaal gecomponeerd door de Portugese muzikant Rodrigo Leão. Bij het beluisteren ervan waan ik me onderwater. En sta ik stil bij mijn eigen Wabi Sabi. Hoe bij wijlen de tijd verglijdt, het lijf stramt, de ziel is bekrast, de geest kraakt, evenwicht wordt verstoord, levens en mensen rondom mij vervagen. En hoe de Japanse spiritualiteit van Wabi Sabi me op dit vergankelijke pad uitnodigt om in dit alles ook het schone te zien. Een ferme uitnodiging in mededogen, als je het mij vraagt.
Daar in Lissabon, aan de ingang van het Oceanário, zag Johan na 20 jaar een vriendin terug waarmee hij 3 maanden in Antarctica onderzees onderzoek deed op de Duitse ijsbreker Polarstern. Allebei iets grijzer, de ene wat meer kilo’s, de andere wat meer rimpels. Maar samen met mijn kids zag ik hoe de vriendschap van mijn man en Patricia na al die jaren zonder fysiek contact zo teder intact was gebleven. Wabi Sabi pur sang.